Điều trị và dự phòng

BS. Đỗ Hồng Ngọc Cả nước hiện có 1.028 bệnh viện, tăng thêm 150 bệnh viện so với năm 2000. Thành phố HCM cũng đã có hơn 30 bệnh viện công tư. Tại trung ương, các viện như Viện mắt, Viện tai mũi họng, Viện chống lao, Viện bảo vệ bà mẹ và trẻ sơ sinh… đều đã đổi thành bệnh viện, cho thấy khuynh hướng điều trị ngày càng gia tăng mà vẫn chưa đáp ứng đủ yêu cầu khám chữa bệnh của người dân. Vì sao đời sống ngày càng khá hơn, tiện nghi ngày càng đầy đủ hơn, dân trí ngày càng cao hơn… mà bệnh tật cứ mỗi ngày một nhiều hơn? Chỉ cần nhìn cách phân bố kinh phí giữa điều trị và dự phòng sẽ thấy ngay mâu thuẩn. Kinh phí dành cho dự phòng quá thấp, luôn chưa tới 10%; đời sống nhân viên y tế quá kém dễ nảy sinh tiêu cực, phải tự cứu bằng phát triển mạnh y tế điều trị. Khu vực dự phòng càng teo tóp, èo uột thì khu vực điều trị mới có cơ hội bùng phát! Chúng ta vốn có một nền y tế gần dân, với một hệ thống y tế 4 cấp rất đáng tự hào, lấy phòng bệnh làm chính, nhờ đó tuy thu nhập đầu người chưa cao bằng các nước khu vực mà các chỉ số sức khoẻ hơn hẳn khiến cho thế giới kinh ngạc, thán phục. Đó là nhờ khu vực dự phòng hoạt động tốt, với các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, cung cấp nước sạch, môi trường sạch, tiêm chủng mở rộng, giáo dục sức khỏe và nâng cao sức khỏe, thuốc thiết yếu v.v… Khu vực dự phòng cũng là khu vực mang tính công bằng xã hội cao nhất. Đứa trẻ sơ sinh nào cũng được bú sữa mẹ, được chủng ngừa các thứ bệnh… thì giàu hay nghèo, thành thị hay nông thôn cũng giống nhau! Các chương trình giáo dục sức khỏe, nâng cao sức khoẻ giúp cho người dân có đủ kiến thức để tự mình thay đổi hành vi, lối sống, giúp tránh được nhiều bệnh tật do sự thiếu hiểu biết gây ra thì giàu nghèo không hề phân biệt.(Các loại bệnh như tim mạch, tiểu đường, béo phì, HIV/AIDS, viêm phế quản tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi do thuốc lá…là những thứ bệnh dịch mới do lối sống gây ra, chữa khó và tốn kém trong khi có thể phòng ngừa được). Cần có cách đánh giá khác về hệ thống y tế cơ sở, cách đào tạo khác và nhất là cách đầu tư khác. Đánh giá hệ thống y tế cơ sở không thể chỉ dựa trên chỉ tiêu giường bệnh, số lượng bệnh nhân đến khám bệnh, cấp cứu mỗi ngày… mà phải dựa trên những chỉ tiêu sức khỏe của cộng đồng, tỷ lệ tiêm chủng, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em, tỷ lệ phát triển dân số… Những chỉ số đáp ứng “nhu cầu tối thiểu cần thiết” cho sức khỏe của người dân như cung cấp nước sạch, cầu tiêu hợp vệ sinh, thực phẩm sạch (hiện nay cung cấp nước sạch chỉ đạt 52%, cầu tiêu hợp vệ sinh đạt 40%). Nhân viên y tế trong khu vực này không có thu nhập nào khác ngoài lương nên lương nhất thiết phải đủ sống, thậm chí cao hơn khu vực điều trị để họ toàn tâm, toàn lực lo cho sức khỏe cộng đồng. Ở các nước, chi lương và phụ cấp cho nhân viên y tế chiếm 50-70% tổng kinh phí cho ngành trong khi ở ta chỉ chiếm 15%! (Trong khi đó, chi cho thuốc ở các nước chỉ khoảng 15-30% thì ở ta là trên 40%). Nhân viên y tế cơ sở cũng là những người ít được báo chí… ca ngợi, ít được nhà nước để ý khen thưởng nên cũng rất cần được động viên khuyến khích và có cơ chế thăng tiến thỏa đáng trong nghề nghiệp. Họ cũng phải được đào tạo cách khác, nhìn sức khoẻ một cách toàn diện, sức khỏe cho cả cộng đồng, hoạt động thông qua phối hợp liên ngành, biết tạo tham gia cộng đồng và biết sử dụng kỹ thuật học thích hợp. Họ học những kỹ năng quản lý y tế, quản lý các chương trình sức khỏe có mục tiêu, học về các khoa học hành vi, hiểu rõ phong tục tập quán của cộng đồng để gắn bó lâu dài với cộng đồng. Hiện nay đầu tư cho khu vực này quá thấp, không có chính sách phát triển và thu hút nhân lực, bác sĩ chủ yếu được đào tạo từ khu vực điều trị. Hệ đào tạo y tế công cộng đã có nhưng chưa được quan tâm đúng mức. Dĩ nhiên không thể không quan tâm đến điều trị, với các chuyên khoa sâu, kỹ thuật cao, với những mũi nhọn đột phá cần thiết. Nhưng nhà nước với ngân sách hạn chế (Ngân sách nhà nước chi cho y tế hằng năm ở ta là 5USD/đầu người. Lào 8 USD, Thái Lan 44 USD; Malaysia 63 USD; các nuớc phát triển trên 2.000 USD) thì sẽ phải lấy y tế công cộng làm chủ lực, lấy phòng bệnh làm mục tiêu. Còn y tế điều trị, nhất là với kỹ thuật cao, cầu kỳ, tốn kém thì khuyến khích y tế tư nhân đầu tư khai thác, nhà nước tạo điều kiện và quản lý, điều tiết, dùng thuế để chuyển qua khu vực phòng bệnh, thành lập các bệnh viện miễn phí cho người nghèo. Các cơ sở y tế tư nhân được khuyến khích làm từ thiện, giảm thuế như các doanh nghiệp khác. Ở ta hiện nay bệnh viện công chiếm đến 96%, trong khi đó ở các nước trong khu vực bệnh viện tư chiếm khoảng 30-40%. Một “mô hình” hợp lý có lẽ là một hình tam giác, ở giữa là nhà nước, định hướng, chủ đạo; một cạnh là y tế công cộng, dự phòng, chăm sóc sức khỏe ban đầu, với một mạng lưới cơ sở chặt chẽ, gần dân, được đầu tư đúng mức; cạnh bên là y tế điều trị với kỹ thuật cao, khuyến khích một tỷ lệ thích hợp cho y tế tư, nhà nước không phải đầu tư tốn kém mà còn thu được thuế tương xứng để chuyển qua các “nhà thương thí” kiểu mới. Cạnh đáy của tam giác, cũng là nền tảng của sức khỏe sẽ tập trung vào xóa đói giảm nghèo, nâng cao dân trí, giáo dục sức khỏe và nâng cao sức khỏe, bình đẳng giới v.v... Mười năm trước, ngân sách nhà nước dành cho y tế là 4% (ngành giáo dục gấp đôi) thì đến năm 2002, ngân sách dành cho y tế còn 3,3% (trong khi giáo dục tăng gấp 4), có nghĩa là đầu tư cho y tế ngày càng giảm, cùng lúc lương nhân viên y tế tụt xuống hàng áp chót trong bậc thang lương. Tỷ lệ bác sĩ của ta là 5,6/10.000 dân, trong khi Trung quốc là 14,4, Philippines 11,5; dược sĩ ta chưa tới 1/10.000 dân còn các nước khu vực nhiều gấp 10-20 lần hơn. Vậy mà chúng ta mong muốn người dân không dùng thuốc men lãng phí, không bị các hãng thuốc nước ngoài hù dọa, dụ dỗ để bán thuốc đắt gấp trăm lần! Do ta thiếu “thầy” nên người dân dùng thuốc sai, thuốc đắt, thậm chí thuốc không cần thiết, cũng như do đó mà lang băm có cơ hội mọc lên như nấm cũng phải thôi! Tóm lại, dựa trên quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết Trung ương 4 (Khoá VII) theo đó, sức khỏe là vốn quý nhất của mỗi con người và của toàn xã hội, là nhân tố quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc; việc chăm sóc sức khỏe và giải quyết các vấn đề về bệnh tật cần phải theo quan điểm dự phòng tích cực và chủ động, thì lãnh vực y tế cần phải được đầu tư tương xứng, cần coi đầu tư cho sức khỏe là đầu tư trực tiếp cho phát triển. Tập trung vào phòng bệnh có nghĩa là tập trung vào y tế công cộng, vào giáo dục sức khỏe và nâng cao sức khỏe, biến cái thụ động “điều trị” thành chủ động “phòng ngừa”, xây dựng và củng cố mạng lưới y tế cơ sở; dĩ nhiên không quên lãnh vực điều trị chuyên sâu, kỹ thuật cao; khuyến khích phát triển y tế tư có quản lý, điều tiết, công ra công tư ra tư, quan tâm đào tạo và đào tạo lại; giải quyết đúng đắn vấn đề đời sống để nhân viên y tế toàn tâm, toàn lực phục vụ nghề nghiệp, có biện pháp chế tài và bảo vệ nhân viên y tế thông qua một cơ chế nghiệp đoàn để họ yên tâm công tác, dựa trên một luật hành nghề như nghĩa vụ luận (déontologie) chứ không kêu gọi y đức chung chung. Một nền y tế theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phải là nền y tế lấy dân làm gốc, lấy công bằng xã hội làm phương châm, phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội của đất nước vậy.